Kur'an İncelemeleri
38Sad Suresi 71-85
Hatalı Çevrilen Ayetler
38Sad Suresi 71-85
Hatalı Çeviri:
71. Rabbin meleklere demişti ki: Ben muhakkak çamurdan bir insan yaratacağım.
72. Onu tamamlayıp, içine de ruhumdan üfürdüğüm zaman, derhal ona secdeye kapanın!
73. Bütün melekler toptan secde ettiler.
74. Yalnız İblis secde etmedi. O büyüklük tasladı ve kâfirlerden oldu.
75. Allah: Ey İblis! İki elimle yarattığıma secde etmekten seni meneden nedir? Böbürlendin mi, yoksa yücelerden misin? dedi.
76. İblis: Ben ondan hayırlıyım! Beni ateşten yarattın, onu çamurdan yarattın, dedi.
77, 78. Allah: Çık oradan (cennetten)! Sen artık kovulmuş birisin, ceza gününe kadar lânetim senin üzerindedir! buyurdu.
79. İblis: Ey Rabbim! O halde tekrar diriltilecekleri güne kadar bana mühlet ver, dedi.
80, 81. Allah: Haydi, sen bilinen güne kadar mühlet verilenlerdensin, buyurdu.
82, 83. İblis: Senin mutlak kudretine andolsun ki, onlardan ihlâsa erdirilmiş kulların bir yana, hepsini mutlaka azdıracağım, dedi.
84, 85. Doğrusu -ki ben hep doğruyu söylerim- mutlaka sen ve sana uyanların hepsiyle cehennemi dolduracağım! buyurdu.
Doğru Çeviri:
71,72Hani Rabbin bir zaman evrendeki güçlere, “Şüphesiz Ben çamurdan bir beşer oluşturucuyum. Onu düzgünleştirip bilgili hâle getirdiğim zaman derhal ona boyun eğip teslim olanlar olarak yerle bir olun; hiçleşin” demişti.
73,74Bunun üzerine İblis/ düşünce yetisi hariç evrendeki güçlerin tümü hep birlikte boyun eğip teslimiyet gösterdiler, İblis büyüklük tasladı ve o, görmezden gelenlerden idi.
75Allah, “Ey İblis! O benim iki elimle/kudretimle oluşturduğuma boyun eğip teslim olmana ne engel oldu? Büyüklendin mi? Yoksa yüksek derecelerde bulunanlardan mı oldun?” dedi.
76İblis dedi ki: “Ben ondan hayırlıyım. Beni enerjiden oluşturdun, onu ise maddeden oluşturdun.”
77,78Allah, “Hemen çık oradan, artık sen kesinlikle kovulmuşsun, / katilin, asılsız söz ve düşünce üretenin, karanlığa taş atanın tekisin, elbette hayırdan uzak tutmam da karşılık gününe kadar senin üzerindedir” dedi.
79İblis, “Rabbim! O hâlde tekrar diriltilecekleri güne kadar bana süre ver” dedi.
80,81Allah, “Haydi, sen belirli bir vakte kadar süre verilenlerdensin” dedi.
82,83İblis, “Öyle ise en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan; mutlak galip oluşuna yemin ederim ki ben onların hepsini; –içlerinden arıtılmış kulların hariç– kesinlikle azdıracağım” dedi.
84Allah dedi ki: “Gerçek budur. Ben de şu gerçeği söylüyorum: “85Andolsun ki cehennemi kesinlikle senden ve onların sana uyanlarından; hepinizden dolduracağım.”
71,72Hani Rabbin bir zaman evrendeki güçlere, “Şüphesiz Ben çamurdan bir beşer oluşturucuyum. Onu düzgünleştirip bilgili hâle getirdiğim zaman derhal ona boyun eğip teslim olanlar olarak yerle bir olun; hiçleşin” demişti.
71-85. âyetlerin oluşturduğu pasaj da bağımsız bir necm olup insan soyunun ilk yaratılış aşamalarına dair özellik arz eden noktalar Kur’ân'da ilk kez bu pasajda yer almıştır. Daha sonra A‘râf, Hicr, İsrâ, Kehf ve Bakara sûrelerinde de değinilen bu konuya, Kur’ân'ın iniş sırasına göre ilk defa bu sûrede yer verildiğinden, biz de ayrıntılı tahlilimizi burada yapacak ve konu ile sonraki karşılaşmalarımızda buraya atıfta bulunacağız.
Hemen belirtmek gerekir ki, insanoğlunun yeryüzündeki sorumluluk sınavının nasıl başladığı ile ilgili olay, burada ve konunun yer aldığı diğer sûrelerde temsilî olarak anlatılmıştır. Olayın bir tiyatro sahnesi gibi canlandırılarak anlatılması, evrenin, dünyanın ve canlıların varoluş aşamaları hakkında bilgi sahibi olmayanların konuyu iyi anlamalarını sağlamaya yöneliktir.
Konunun Allah, melekler, Âdem ve İblis arasında geçen diyaloglarla anlatılması, olayın tamamen temsilî olduğunu göstermektedir. Çünkü Yüce Allah'ın bir insanla bu tarz konuşması veya Kendi yarattığı bir şeyin O'na isyan etmesi, bizzat Kendisinin Kur’ân'da bildirdiğine göre mümkün değildir.
71. âyette ifade edilen "çamurdan yaratılış", "tesviye", "rûhun üfürülmesi" ve "meleklerin secdesi", bir anda olup bitmiş olaylar değildir. Kur’ân'da verilen ayrıntılara göre, bu olaylar milyarlarca yıllık bir süreçte gerçekleşmiştir. Yani, bu anlatımlardan, "Allah, melekleri ve İblis'i çağırdığı bir toplantıda, birkaç dakika içinde hemen Âdem'i yaratacağını söyledi ve yaratıverdi. Sonra meleklere secde etmelerini söyledi, onlar da derhal secde ettiler. Ama İblis secde etmedi" şeklinde, her şeyin çok kısa bir zamanda gerçekleştiği anlamında bir sonuç çıkarılmamalıdır.
Bizim bu konuyla ilgili olarak Kur’ân'dan yaptığımız tesbitler şunlardır:
İNSAN TOPRAKTAN-SUDAN [MADDEDEN] YARATILMIŞTIR:
26,27Ve andolsun ki Biz, insanı; görünen, bilinen varlıkları çınlayan kilden, işlenebilen çamurdan/hâlden hâle giren bir maddeden oluşturduk. Ve cânnı; görünmez varlıkları da daha önce, en ince delikten bile geçebilen yakıcı bir esintinin ateşinden/engel tanımayan enerjiden oluşturmuştuk.
28,29Ve bir zamanlar Rabbin evrendeki güçlere, "Ben, kuru balçıktan, şekil verilmiş/işlenebilen bir çamurdan bir beşer oluşturacağım. Ben, ona biçim verdiğimde ve onu bilgilendirdiğimde, siz hemen onun için teslimiyet gösterenler olarak yere kapanın" demişti. [Hicr/26-29]
Bu konu için ayrıca Sâffat/11, Müminûn/12-14, Enbiyâ/30, Furkân/54, Mürselât/20, Nûr/45, Hacc/5, Mümin/67, Kehf/37, Kıyâmet/36-38'e de bakılabilir.
İNSANIN YARATILIŞINA TOPRAK [MADDE] İLE BAŞLANMIŞTIR:
7Ki O, oluşturduğu her şeyi en güzel yapan ve insanı oluşturmaya bir çamurdan başlayandır. [Secde/7]
İNSAN BİR ANDA BUGÜNKÜ YAPISI İLE YARATILMAMIŞ, AŞAMA AŞAMA YARATILMIŞTIR:
"14Oysa O, sizi gerçekten tavır tavır/aşama aşama oluşturmuştur. [Nûh/14]
İnsanın yaratılış aşamalarından birisi de bitkilik evresidir:
17Ve Allah, sizi yeryüzünden bir bitki olarak bitirdi. [Nûh/17]
Söz konusu aşamalar, Müminûn/12-14, Mümin/67, Hacc/5, Kehf/37 ve Kıyâmet/36-38'de belirtildiği gibi, toprakla başlayıp bugünkü hâlimize gelinceye kadarki aşamalardır.
Bu sistem bugün için de aynıdır. Önce toprak, su, yenilip içilenler, teneffüs edilen hava gibi cansız maddeler canlıya dönüşerek dişide yumurta, erkekte sperm hücresi hâline gelmekte, sonra da alak, zigot, embriyo, fetüs, mudğa, kemik ve et oluşumları bir şekillenme ile sürüp gitmektedir. Âyetlerden anlaşıldığına göre, ilk hayat da aynı sistemle, doğada önce basit bir canlıdan başlamış ve sonra alak, zigot, embriyomudğa mudğa gelişimine benzer bir seyirle bugünkü hâline gelmiştir. Bu gelişimler arasındaki zaman aralıkları ise belki milyonlarca yıl sürmüştür.
İNSAN ÖNCE YARATILMIŞ, SONRA DÜZENLENMİŞTİR:Yani, insanın düzenlenmesi, ilk yaratılıştan sonra olmuştur:
1-5Oluşturup düzene koyan, ölçümlendirip sonra yol gösteren, otlağı çıkarıp sonra da onu kapkara bir sel atığı hâline getiren Rabbinin yüce adını temize çıkar. [A‘lâ/2-5]
6-8Ey insan! Üstün kerem sahibi olan, seni oluşturan, sonra da sana bir düzen içinde biçim veren, sonra da seni dengeleyen, dilediği bir sûrette seni tertip eden Rabbine karşı seni aldatan şey nedir? [İnfitar/6-8]
19Bir spermden! Allah, oluşturdu da ölçümlendirip-biçimlendirdi, [Abese/19]
İLK YARATILIŞTAN SONRAKİ YARATILIŞ [EŞİN YARATILMASI], EŞEYSİZ ÜREMEDİR: İlk yaratılış bir nefisten gerçekleşmiş, bu nefsin eşi, nefsin kendisinden (eşeysiz olarak) yaratılmıştır. Eşeyli üremeler, bu ilk yaratılış ve eşeysiz olan ilk üremeden sonra başlamıştır:
1Ey insanlar! Sizi tek bir nefisten oluşturan, ondan eşini oluşturan ve her ikisinden birçok erkek ve kadın türetip yayan Rabbinizin koruması altına girin. Ve kendisiyle birbirinizle dilekleştiğiniz Allah'ın ve akrabalığın koruması altına girin. Şüphesiz Allah, sizin üzerinizde gözeticidir. [Nisâ/1]
Ayrıca A‘râf/189 ve Zümer/6'ya da bakılabilir.
DUYMA, GÖRME VE DUYGU [ZİHİNSEL FONKSİYONLAR] İNSANA SONRADAN KAZANDIRILMIŞTIR:
9Sonra onu düzeltip bir biçime soktu ve onu bilgilendirdi. Sizin için de kulak, gözler ve gönüller var etti. Sahip olduğunuz nimetlerin karşılığını ne de az ödüyorsunuz? [Secde/9]
78Ve Allah, sizi annelerinizin karnından hiçbir şey bilmezken çıkardı ve sahip olduğunuz nimetlerin karşılığını ödeyesiniz diye işitme, görme duyularını ve gönüller verdi. [Nahl/78]
2O, hanginizin amelce daha iyi-güzel olduğunu sınamak için ölümü ve hayatı oluşturdu. O, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/mutlak galip olandır, kullarının günahlarını çok örten, onları cezalandırmayan ve bağışı bol olandır.
3,4O, yedi göğü, birbiri üzerine uyumlu olarak oluşturandır. Rahmân'ın [yarattığı bütün canlılara dünyada çokça merhamet eden Allah'ın] oluşturmasında bir çatlaklık-uygunsuzluk görmezsin. Haydi, gözünü döndür, bir bozukluk görüyor musun? Sonra gözünü iki kere daha döndür. Gözün, âciz olarak ve çok bitkin olduğu hâlde sana dönecektir. (Mülk/2-3)
11Ve hiç kuşkusuz Biz, sizi oluşturduk, sonra sizi biçimlendirdik, sonra da evrendeki güçlere, "Âdem'e/bilgilenmiş, vahiy almış insana boyun eğip teslim olun" dedik; İblis/düşünce yetisi hariç onlar hemen boyun eğip teslim oldular; o, boyun eğip teslim olanlardan olmadı. [A‘râf/11]
78Ve Allah, sizin için duymayı, gözleri ve kalpleri inşa edendir. Kendinize verilen nimetlerin karşılığını ne de az ödüyorsunuz! [Müminûn/78]
ERKEKLİK ve DİŞİLİK MENİ İLE BELİRLENİR:
45,46Hiç kuşkusuz, Allah yaratmayı plâna koyduğu zaman iki çifti; erkeği ve dişiyi bir nutfeden/spermden oluşturan da O'dur. [Necm/45-46]
İNSANIN YAPISI BAKIMINDAN DEĞERSİZ OLDUĞU DÖNEM MİLYONLARCA-MİLYARLARCA YIL [DEHR] DEVAM ETMİŞTİR:
1İnsan üzerine, henüz kendisi anılabilecek bir şey değilken, dehrden/milyarca yıldan bir süre geçti mi? Elbette ki geçti!
2,3Şüphesiz Biz, insanı karışık bir nutfeden oluşturduk. Onu yıpratacağız/yükümlülükler vereceğiz. Bu nedenle onu çok iyi işitici, çok iyi görücü yaptık; iyiyi kötüyü ayıracak bilgileri yollayarak bilgilendirdik. Şüphesiz Biz, ona yolu gösterdik, ister kendisine verilen nimetlerin karşılığını ödeyen biri olsun, ister nankör. [İnsan/1-3]
28Biz, onları Biz oluşturduk. Bedenlerini Biz sağlam yaptık. Dilediğimizde de benzerleriyle değiştirdikçe değiştiririz. [İnsan/28]
ALLAH İNSANI BİLGİLENDİRMİŞ; ONA RÛHUNDAN ÜFÜRMÜŞ; VAHİY GÖNDERMİŞ; BİRAZ BİLGİ KOKLATMIŞTIR: Âyette geçen, rûhun üfürülmesi/üflenmesi ifadesi, "Allah'ın insanı bilgilendirmesi, ona vahiy göndermesi, az bir bilgi vermesi" [bilgi koklatması] anlamına gelmektedir. Konunun önemine binâen ruh üfürülmesi/üflenmesi ile ilgili olarak Kadr sûresi'nde yapmış olduğumuz tahlili burada da aynen aktarıyoruz:
RÛHUN ÜFÜRÜLMESİ:
71,72Hani Rabbin bir zaman evrendeki güçlere, "Şüphesiz Ben çamurdan bir beşer oluşturucuyum. Onu düzgünleştirip bilgili hâle getirdiğim zaman derhal ona boyun eğip teslim olun" demişti. [Sâd/71, 72]
28,29Ve bir zamanlar Rabbin evrendeki güçlere, "Ben, kuru balçıktan, şekil verilmiş/işlenebilen bir çamurdan bir beşer oluşturacağım. Ben, ona biçim verdiğimde ve onu bilgilendirdiğimde, siz hemen onun için teslimiyet gösterenler olarak yere kapanın" demişti. [Hicr/28, 29]
9Sonra onu düzeltip bir biçime soktu ve onu bilgilendirdi. Sizin için de kulak, gözler ve gönüller var etti. Sahip olduğunuz nimetlerin karşılığını ne de az ödüyorsunuz? [Secde/9]
Allah'ın gerçek anlamda üfürmeyeceği bilindiğine göre, "üfürmek" ifadesinin mecâz olduğu hemen anlaşılmaktadır. Üfürmek ise, mecâzen bir başkasına verilen şeyin en az miktarını ifade eder. Türkçe'de bu eylem "koklatmak" olarak yer almıştır. Bu durumda rûhun üfürülmesi, "çok az miktarda bilgi verilmesi, bilginin koklatılması" anlamına gelmektedir. Nitekim İsrâ/85'de de, De ki: ""Vahy, Rabbimin işindendir. Size ise az bilgiden başka bir şey verilmemiştir." denilerek, bu husus açıkça belirtilmiştir.
Ruhun Âdem'e üfürülmesinden ne kasdedildiği de yine Kur’ân'da açıklanmıştır:
Ve bir zaman Rabbin, doğadaki güçlere, "Şüphesiz Ben, yeryüzünde bir halîfe getiren/daha önce yok iken, üreyip türeyerek varlıklarını sürdüren yaratıklar kılan Zatım" demişti. Doğadaki güçler, "Orada bozgunculuk yapan, kan döken birisini mi yapacaksın? Oysa biz, Senin övgünle birlikte tüm noksanlıklardan arındırıyoruz ve Senin tertemiz; her türlü kötülük ve eksiklikten uzak olduğunu haykırıyoruz" demişlerdi. Senin Rabbin, "Ben sizin bilmediğiniz şeyleri çok iyi bilirim" demişti. Ve senin Rabbin, Âdem'e o isimlerin tümünü öğretti. Sonra hepsini doğadaki güçlere sundu ve "Hadi, haber verin Bana şunların isimlerini, eğer doğru kimseler iseniz" dedi. Doğadaki güçler, dediler ki: "Sen her türlü noksanlıktan arınıksın! Senin, bize öğretmiş olduğunun dışında bizim için bilgi diye bir şey yoktur. Şüphesiz Sen, en iyi bilenin, en iyi yasa koyanın ta kendisisin." Senin Rabbin dedi ki: "Ey Âdem! Haber ver onlara, onların adlarını." Sonra da Âdem onlara, onların adlarını haber verince, senin Rabbin, "Dememiş miydim Ben size! Şüphesiz Ben, göklerin ve yerin görülmeyenini, duyulmayanını, sezilmeyenini, geçmişi, geleceği bilirim. Ve Ben, sizin açığa vurduklarınızı ve sakladıklarınızı bilirim" dedi. Ve hani Biz, doğadaki güçlere, "Âdem'e boyun eğip teslimiyet gösterin" demiştik de İblis/düşünce yetisi dışında doğadaki güçler hemen boyun eğip teslimiyet göstermişti. İblis yan çizdi, büyüklendi. Ve o, her şeyi bilerek reddedenlerden idi. [Bakara/30-34]
Dikkat edilecek olursa Sâd/72 ve Hicr/29'a göre meleklerin secde etmesi, Âdem'in belirli aşamalardan geçirilerek [amaçlanan düzgünlüğe ulaştırılarak] nihaî şekle getirilip, kendisine ruh üfürülmesinden sonradır. Bakara/30-34'de ise meleklerin secde etmesinden önce Âdem'in geçirdiği değişim ya da aşama, "Âdem'in bilgilendirilmesi ve bilgisinin meleklerin bilgisi ile karşılaştırılması" olarak açıklanmıştır. Yani, Sâd ve Hicr sûrelerinde kullanılan ruh üfürme tabiri, Bakara sûresi'nde yerini bilgi ile bilgilendirme'ye bırakmış, böylece ruh üfürme tabirinin, "bilgi ile bilgilendirmek" anlamına geldiği açıklanmıştır.
Ruh üfürülmesi tabirinin, Âdem'e verilen bilginin "koklatma" anlamına geldiğinin kanıtı ise, İsrâ/85 âyetidir. Burada hemen belirtmek gerekir ki, Âdem'e verilen bilginin azlığı, sadece Rabbimizin sonsuz bilgisine nisbetledir. Şöyle ki:
109De ki: "Rabbimin sözleri için, deniz mürekkep olsa Rabbimin sözleri bitmeden önce deniz tükenirdi, hatta bir o kadarını daha getirsek bile." [Kehf/109]
27Ve eğer, şüphesiz yeryüzünde ağaçtan ne varsa kalem olsa, deniz de arkasından yedi deniz katılarak onun mürekkebi olsa, Allah'ın sözleri tükenmezdi. Şüphe yok ki Allah en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/mutlak galip olandır, en iyi yasa koyan, bozulmayı iyi engelleyen/sağlam yapandır. [Lokmân/27]
Durum böyle olunca, Rabbimizin ilkinden en sonuncusuna kadar tüm peygamberlerine gönderdiği vahiyler [kitaplar ile bildirdiklerinin toplamı], koklatmadan [üfürmeden] başka bir şey değildir.
73,74Bunun üzerine İblis/ düşünce yetisi hariç evrendeki güçlerin tümü hep birlikte boyun eğip teslimiyet gösterdiler, İblis büyüklük tasladı ve o, görmezden gelenlerden idi.
Pasajın bu bölümünde İblis ve insan ilişkisi açıklanmaktadır. Bu ilişkiyi anlamak, insanın zihnindeki sorulara cevap bulması ve bu konuyla ilgili sorunlarını çözmesi bakımından çok önemlidir. Bu ilişki anlaşılmadığında cevapsız kalan sorular, konuyu anlamadan geçiştiren kişilerin hayat boyu aynı durumda kalmalarına yol açmaktadır. Bu sebepledir ki, İnsan-İblis ilişkisinin doğru anlaşılması çok önemlidir. İlişkinin doğru anlaşılması için de öncelikle bu ilişkiyi açıklayan sözcüklerin ve kavramların doğru anlamlarının bilinmesi gerekir.
Ruh ve rûhun üfürülmesi/üflenmesi konusu Kadr sûresi'nde; melek kavramı Necm ve Kadr sûrelerinde; İblis konusu da Tekvîr sûresi'nde tahlil edildiği için, konunun esasını teşkil eden İblis, melek ve ruh hakkındaki bilgilerin oralardan yeniden okunması yararlı olacaktır.
SECDE: السّجدة[secde] denince ilk olarak, namazın erkânından olan ve ibâdet kastı ile alnın yere konulması şeklinde yapılan eylem akla gelmektedir. Dolayısıyla da secde etmek eyleminden, "ibâdet etmek" anlamı çıkarılmaktadır. Halbuki secde sözcüğünün esas anlamı, "boyun eğmek, itaat etmek" demektir. İbâdet ve saygı için alnın yere konması ise, itaat ve boyun eğmenin sadece bir simgesidir.
ÂDEM'E SECDE EDEN MELEKLER: Necm sûresi'nin tahlilinde melek sözcüğünün sözlük anlamı olarak "kuvvet, yönetim gücü, elçi, haber verici" anlamlarına geldiğini; terim olarak da Allah'ın bütün emirlerine uyan, O'na hiç isyan etmeyen varlıkları ifade ettiğini belirtmiş, ayrıca Kur’ân'daki melek sözcüğünün değişik şeyler için kullanıldığını; insanın yararına çalışmakla görevlendirilmiş değişik zihinsel fonksiyonlara, iradesiz canlılara ve doğal güçlere de "melek" dendiğini örnekleriyle aktarmıştık. Bu konuda verdiğimiz bilgiler ışığında, Âdem'e secde eden meleklerin, halk kültürüne yerleşmiş şekli ile sürekli namaz ve niyazda olan melekler olmadığı; insandaki akıl, zekâ, ar, hayâ, hâfıza, dikkat gibi zihinsel fonksiyonlar ile yağmur, bulut, rüzgâr, soğuk, sıcak, ağaç, nebat gibi insan dışında doğada mevcut diğer canlılar ve güçler olduğu hemen anlaşılmaktadır. Çünkü bu sayılanların hepsi Âdem'e [insana] boyun eğmişlerdir [secde etmişlerdir], hâlen de eğmektedirler ve kıyâmete kadar da eğmeye devam edeceklerdir. Şöyle ki:
İnsana ruh/bilgi üfürüldüğü zaman, insan bu bilgiyle doğadaki tüm canlı ve cansız varlıkları kontrol edebilir bir güce sahip duruma gelmiş ve bilgilendiği zamandan itibaren bilgisi oranında doğaya hükmetmeye başlamıştır. Hayvanları evcilleştirmiş, onların etinden, sütünden, yumurtasından, gücünden yararlanmış hatta en vahşîlerini bile kafeslerde, hayvanat bahçelerinde seyir amacıyla emri altına almıştır. Rüzgâra değirmen taşlarını döndürtmüş, gemilerini yüzdürmek için yelkenleri şişirtmiştir. Akıp giden ırmakların suyunu barajlarla kontrol altına almış, içmede ve sulamada kullandığı bu sudan elektrik üretmiştir. Doğadaki madenlerden her alanda sayısız yararlar sağlamış, ormandaki ağaçlar ise insanın arzusu doğrultusunda yakacak, mobilya, kâğıt olmuştur. Havadaki oksijen sayesinde yaktığı ateş ile kendisini ısıtmış, yemeğini pişirmiş ve daha pek çok alanda kendine yarar sağlamıştır. İnsanın doğadaki birçok şeyi kontrol edişine dair verilebilecek örnekler saymakla bitmez. İnsanın doğaya hâkim oluşu ile ilgili bütün bu örnekler, doğa varlıklarının ve güçlerinin [meleklerin], Âdem'e [insana] boyun eğip itaat ettiğini [secde ettiğini] gösteren birer delil niteliğindedir. Burada gözden kaçırılmaması gereken bir husus vardır ki, o da Âdem'in "bilgilendirilmiş insan" olduğudur.
Sonuç olarak, melekler/yönetim güçleri sıradan insana değil, kendisine ruh üfürülmüş [Rabbimizin sonsuz bilgisine nisbetle az bir bilgi ile bilgilendirilmiş], yani Adam/Âdem olmuş insana secde etmektedirler [boyun eğmektedirler]. Bu durum, Câsiye/12,13’te şöyle özetlenmiştir:
"12Allah, işi olarak içinde gemilerin seyretmesi, sizin de O'nun armağanlarından rızık aramanız ve kendinize verilen nimetlerin karşılığını ödemeniz için denizi emrinize veren/yararlanacağınız yapı ve özelliklerde yaratan Zat'tır.13Ve O, göklerde ve yeryüzünde bulunan her şeyi Kendinden sizin hizmetinize vermiştir. Şüphesiz bunda düşünen bir topluluk için alâmetler/göstergeler vardır." [65/45, Câsiye/12-13]
75Allah, “Ey İblis! O benim iki elimle/kudretimle oluşturduğuma boyun eğip teslim olmana ne engel oldu? Büyüklendin mi? Yoksa yüksek derecelerde bulunanlardan mı oldun?” dedi.
Kİ EL İLE YARATMA: 75. âyetteki iki elimle ifadesi, kesinlikle Allah'ın elleri olduğu anlamına gelmez. Ne var ki, birçok düşünür burada ve başka âyetlerde geçen "iki elim", "gözlerimiz" veya "yüz" ifadelerinden, Allah'ın el, yüz ve göz gibi organları olduğuna inanmıştır.
Bu ifade, insanın önemli, faziletli ve şerefli bir varlık oluşuna delâlet eder. Çünkü bir kral bile sıradan işlerini hizmetkârlarına yaptırırken, önemli işlerini bizzat kendisi yapar. Kralın böyle yapması, onun o işe ne kadar önem verdiğini gösterir. Âyetteki iki elimle ifadesi de Yüce Allah'ın insanın yaratılışını emrinde olanlara bırakmadığını ve bizzat Kendisinin yaptığını bildirerek insanın önemli ve değerli bir varlık olduğunu vurgulamaktadır. Bu önemlilik ve değerlilik vurgusu insanın sadece zihinsel fonksiyonlarına yönelik olabileceği gibi, hem zihinsel fonksiyonlarına hem beden yapısına yönelik de olabilir.
İki el ile yaratma ifadesinin, "özel bir itina ile yaratmak" manasından kinâye olduğunu düşünmek de mümkündür. Çünkü insan, bütün normal sebeplerin üstünde en yüksek seçimle, yani Allah'ın seçimi ile yaratılmıştır.
Bazıları da bu ifadeyi "kudret" manasıyla te’vîl etmişler ve iki el ifadesindeki tesniyenin [ikilemenin], sadece tekit [pekiştirme] için olduğunu, çünkü Âdem'in yaratılışında Allah'ın kudretinin tecellilerinin tekitli ve kat kat bulunduğunu söylemişlerdir. [Razi; el Mefatihu’l Gayb]
İBLİS'İN KÂFİRLERDEN OLUŞU: İblis, ilk yaratılışından beri kâfirlerdendir, yoksa Âdem'e [insana] secde etmediği için kâfir olmamıştır. Arap dilinin özelliklerini bilmeyenler, kulaktan dolma bilgilerle İblis'in Âdem'e secde etmediği için kâfir olduğunu sanmaktadırlar. Oysa âyetin orijinali konunun bu şekilde anlaşılmasına engeldir. Az seviyede bile olsa Arap diline vakıf olanlar hemen fark ederler ki, âyette ف[fe] değil, و [vav] bağlacı kullanılmış ve, وكان من الكافرين [ve kâne mine'l-kâfirîn=ve o kâfirlerden idi/o, kâfirlerdendir] denilmiştir. Şâyet ف [fe] bağlacıyla من الكافرين فكان [fe kâne mine'l-kâfirîn=... de kafirlerden oldu] denilmiş olsaydı, ancak o zaman İblis'in kâfirleşmesi, secde etmemesine bağlanabilirdi. Nitekim Rabbimiz Kur’ân'da Kendisini nitelerken yüzlerce yerde, وكان اللّه عليما حكيما [ve kânellâhü alîmen hakîmâ], وكان اللّه غفورا رحيما [ve kânellâhü gafûran rahîmen] tarzında ifadeler kullanmıştır. Bu ifadelerin hiçbiri, "Allah şimdi alîm, hakîm oldu" veya "Allah şimdi gafûr ve rahîm oldu" şeklinde anlaşılmaz, "Allah alîmdir, hakîmdir", "Allah gafûrdur, rahîmdir" şeklinde anlaşılır.
İBLİS'İN DAYATMA GEREKÇESİ: Rabbimiz, İblis'in neden büyüklendiğini bilmiyormuş ve bu davranışının sebebini İblis'ten öğrenmek istiyormuş gibi, Büyüklük taslamak mı istedin, yoksa yüksek derecelerde bulunanlardan mı oldun? diye sorular yöneltmiştir. Rabbimizin zaten bildiği bir konuda böyle sualler sorması, bize göre, temsilî diyalog yöntemi ile işin gerçeğini anlatmak içindir. Bu nedenle bu ifadelere çok dikkat edilmelidir. Rabbimizin buradaki sorusu, İblis'e, büyüklenmesinin yeni bir davranış mı yoksa eskiden beri mi olduğunu söyletmeye yöneliktir. Nitekim diyalog sürmüş ve İblis de Rabbimizin bu sorusunu yanıtlamıştır:
76. İblis: Ben ondan hayırlıyım! Beni ateşten yarattın, onu çamurdan yarattın, dedi.
Görüldüğü gibi, İblis cevap olarak büyüklenmesinin yeni bir şey olmadığını, insanın çamurdan [maddeden], kendisinin ise ateşten [enerjiden] yaratıldığını, dolayısıyla yaradılıştan gelme üstünlüğü sebebiyle böyle davrandığını söylemiştir. Dikkat edilirse, İblis'in bu tezi [enerjinin maddeden daha hayırlı ve daha iyi olduğu iddiası] Rabbimiz tarafından reddedilmemiştir. Bu da demektir ki, İblis doğruyu söylemiştir. Bir başka ifade ile, burada enerjinin maddeden üstün olduğu bize bizzat Rabbimiz tarafından açıklanmaktadır.
Bu konuya daha sonra A‘râf ve Hicr sûrelerinde tekrar değinilecektir.
77, 78. Allah: Çık oradan (cennetten)! Sen artık kovulmuş birisin, ceza gününe kadar lânetim senin üzerindedir! buyurdu.
RACÎM: رجيم [racîm] sözcüğünün mastarı رجم [recm] olup, bu sözcüğün ilk anlamı, قتل [öldürmek] demektir. Öldürmeye recm denmesinin sebebi, Arapların öldürecekleri kimseyi taşlamak sûretiyle öldürmelerindendir. Sonradan her öldürme işine recm denilir olmuştur. [Lisanü’l Arab, "rcm" mad.] Kur’ân'da ve dolayısıyla dinde yeri olmamasına rağmen, zina suçlularına verilen cezanın adı da buradan gelmektedir.
Recm sözcüğü ve türevleri Kur’ân'da 14 kez yer almasına rağmen hiçbir yerde "öldürmek" anlamında kullanılmamıştır. "Öldürmek" anlamı dışında ise recm sözcüğü, "taş atmak", "lânet etmek", "sövmek, yermek", "hicran", "tart etmek, kovmak", "zann ve zanna dayalı söz söylemek" anlamlarında da kullanılır olmuştur. [Lisânü'l-Arab; c. 4, s. 90.]
Şeytân için bu anlamların hepsi de uygun görülmüş ve ism-i mef‘ul anlamıyla şeytâna; "taşlanmış şeytân", "lânetlenmiş şeytân", "kovulmuş şeytân", "sövülmüş şeytân"... gibi isimler verilmiştir.
Bize göre buradaki racîm sözcüğü, 77. âyetin başındaki, Hemen çık oradan ifadesinin delâletiyle, "kovulmuş" anlamındadır ve konumuz itibariyle şeytânı tanımlayan en uygun ifade de, "kovulmuş şeytân"dır.
ŞEYTAN NEREDEN KOVULMUŞTUR: Bu konu Kur’ân'da Hicr/16-18 ve Sâffat/6-10'da yer almaktadır. Bu âyetler, eski müfessirlere göre müteşâbih olduğu için iyi anlaşılamamış ve bu konuda mantıksız, akıl ve din dışı açıklamalar ortaya çıkmıştır. Ne yazık ki, günümüzdeki meal ve tefsir çalışmalarının hepsi de konuyu aşağı yukarı aynı anlamda ve eski tefsircilerin anlayışları doğrultusunda açıklamışlardır. Ortaya çıkan bu yanlış inanç ve anlayışları kısaca özetleyerek okuyucuyu bu görüşler hakkında bilgilendirmenin yararlı olacağı kanısındayız:
Bu anlayış ve inanışlara göre, Kur’ân inmeye başlamadan önce şeytânlar diledikleri gibi göklerde dolaşırlar, meleklerin arasına sızarak onların Allah'tan öğrendikleri gayba [geleceğe] ait bilgileri kaparlar, bu bilgilerin içine biraz da yalan katarak kâhinlere anlatırlar, kâhinler de bu bilgileri halka anlatırlarmış. Böylece peygamberler ile şeytânlar arasında bir sürtüşmedir devam edip gidermiş. Bazılarına göre o zamanlar gökyüzünde yıldız yokmuş, bazılarına göre de yıldızlar varmış ama kovalamaca yokmuş. Sonradan yıldızlar yaratılmış ve şeytânlar gökyüzüne sokulamaz olmuş. Fakat yine de içlerinden bazıları, meleklerden bir şeyler öğrenmek için onların aralarına sızmaya çalışırmış. İşte, meleklerin arasına sızmaya çalışan bu şeytânlara yıldız fırlatılırmış ve alev topu hâlinde üzerilerine gelen yıldızı gören şeytânlar gerisin geri dünyaya kaçarlar, elleri boş kalırmış. Burada net olmayan şöyle bir nokta varmış: Acaba yıldızlar yeni mi yaratılmışlar yoksa eskiden beri varlarmış da şeytânlara karşı silâh olarak yeni mi kullanılmaya başlanmışlar?
İbn-i Abbâs'a göre, şeytânlar önceleri göğe çıkmaktan men edilmemişti. Bundan dolayı göklerde dolaşıyor, meleklerden gaybın haberlerini duyuyor ve haberleri kâhinlere ulaştırıyorlardı. Kâhinler de bu aldıkları kelimelere dokuz daha katarak bunları yeryüzündekilere anlatıyorlardı. Bu kelimelerin dokuzu bâtıl birisi hakk idi. Îsâ peygamber doğunca, onlar üç kat gökten men edildiler. Peygamberimiz doğunca da bütün göklerden men edildiler. Dolayısıyla bu şeytânlar, kulak hırsızlığı yapmak istedikleri her seferinde ateş parçaları ile taşlanmakta, uzaklaştırılmaktadırlar. [İmâm Râzî, Mefâtihu'l-Ğayb; Kurtubi, Ahkâmu'l-Kur’ân.]
Özetlediğimiz bu inançlar ve özellikle İbn-i Abbâs'a isnad edilen açıklamalar doğrultusunda âyetlerin Türkçe'ye nasıl hatalı bir şekilde çevrildiğinin tipik örneği, çağımızın muteber ilim adamlarından Elmalılı M. Hamdi Yazır'ın mealidir:
Şanım hakkı için, Biz semâda burclar yaptık ve onu ehl-i nazar için tezyin eyledik [süsledik], hem onu her şeytân-ı racîmden hıfzettik [koruduk]; ancak kulak hırsızlığı eden olur, onu da parlak bir şihâb takip etmektedir. (Hicr/16-18)
Bakınız Biz o dünya semâyı [yakın göğü] bir zinetle donattık: kevâkib [yıldızlar]. Hem, mütemerrid [itaate yanaşmaz] her şeytândan koruduk; onlar mele-i a‘lâ'yı dinleyemezler, tard için her taraftan sıkıya tutulurlar; –ve onlara ayrılmaz bir azab vardır– ancak bir çalıp çarpan, onun da peşine bir şihâb-ı sâkıb takılır. (Sâffat/6-10)
Biz bu âyetlerin aşağıdaki şekilde çevrilmesi gerektiği kanaatindeyiz:
16Andolsun, Biz, gökte birtakım burçlar oluşturduk ve bakanlar için onu süsledik.
17,18Ve uzayı, az da olsa vahye kulak veren, kendilerini alev sütunu takip edenler/roketlerle uzaya gidenler hariç tüm düşünce yetilerinden koruduk. [Hicr/16-18]
18. âyetin, 17. âyetin devamı olması münasebetiyle iki âyeti tek bir cümle hâlinde ifade edersek cümle şöyle şekillenir: Ve onu, az da olsa vahye kulak veren ve kendisini açık bir alevin takip ettiklerinin haricindeki tüm Şeytân-ı Racîm'lerden koruduk.
Yani semâ, "azıcık da olsa vahye kulak veren ve kendini açık alev takip edenlerin dışındaki tüm Şeytân-ı Racîmlere" kapalıdır. Az da olsa vahye kulak kabartanlara ise açıktır, onlara serbesttir, onlardan korunmamıştır.
6Gerçekten Biz en alt semayı yıldızların ziynetiyle süsledik. 7-10Kur’ân'dan, az da olsa yararlanan ve –roketle uzaya çıkanlar hariç– sürekli gayret içinde olan, herkesçe dışlanan ve Kur’ân'a kulak vermeyen tüm düşünce yetilerinden koruduk; bunlar uzayda işe yaramaz, faaliyet gösteremez. [Sâffat/6-10]
Sâffat/7-10 âyetleri tek bir cümle olduğu için bunları toplu halde ifade etmek mümkündür: Biz semâyı, mele-i a‘lâ'dan bir kırıntı kapan ve kendisini şihâb-ı sâkıb takip edenler hariç, sürekli azap içinde olan, kovulmak için her taraftan taşlanan ve mele-i a‘lâ'ya hiç kulak vermeyen şeytân-ımarid'in tümünden koruduk.
Âyetin özetini alırsak, gökyüzü, "şeytân-ı mârid"e kapalı olup, mele-i a‘lâ'dan azıcık bilgi kırıntısı sağlayan ve kendilerini delici alevin takip ettiklerine açıktır.
Âyetlerin daha iyi anlaşılabilmesi için, âyetlerde yer alan bazı sözcüklerin açılımlarının yapılması gerekir:
AZ DA OLSA VAHYE KULAK VERMEK [KULAK HIRSIZLIĞI]: Hicr/18'deki istereka fiili, genellikle "kulak hırsızlığı yapan" diye çevrilmiş olup, Kur’ân'da sadece bu âyette geçer. Fiilin üç harfli hâli olan seraka'nın anlamı; "çaldı, hırsızlık etti" demektir. Konumuz olan beş harfli kalıptaki anlamı ise, "kulak kabarttı, kulak misafiri oldu, kaş altından baktı, çaktırmadan gözüyle izledi" demektir. [Lisânü'l-Arab; c. 4, s. 565.] Yani, istirak, "hem kulak hem de gözle sinsice bir şeyler öğrenmek" demektir.
Bu fiil konumuz olan âyette, men istereka's-sem’a [sem’a kulak kabartan] cümlesi içinde yer almıştır. Burada sem’ sözcüğü tümleç yapılmış olduğundan, isteraka fiili, "dinleme yoluyla az bir bilgi edinen" (kulak kabartılarak ne kadar öğrenilebilirse) veya "(göz ucuyla) az bir şey öğrenen" demektir.
Cümlede geçen sem’a sözcüğü, "vahy"i/Kur’ân"ı işaret etmekte ve aşağıdaki âyetler de bu yargıya delâlet etmektedir:
10Ve onlar derler ki: "Eğer biz dinlemiş olsaydık yahut akletmiş olsaydık şu çılgın ateşin ashâbı içinde olmazdık." [Mülk/10]
44Yoksa sen, onların çoğunun gerçekten vahye kulak vereceğini yahut akıllarını kullanacaklarını mı sanıyorsun? Onlar ancak hayvanlar gibidir. Aslında yol bakımından daha sapıktırlar/şaşkındırlar/aşağıdırlar. [Furkân/44]
Bu konu ile ilgili olarak ayrıca, şu âyetler de tetkik edilebilr: A‘râf/100, Yûnus/67, Nahl/65-69, Rûm/21-24, Secde; 26, Enfâl/21-22, Kehf/101, Kâf/37.
BURÛC: Âyette geçen بروج[burûc] sözcüğü, burc sözcüğünün çoğuludur. Burc, "yüksek köşk" demektir. Gökte toplanan yıldız kümelerine de burc adı verilmiştir. [Lisanü’l Arab, "brc" mad.] Âyette çoğul olarak kullanılmış olduğundan gökyüzünde birçok burcun olduğu anlaşılır. Bazı tefsirciler on iki burcun varlığını ileri sürmüş ve bunları koç, balık, kova... burcları olarak adlandırmışlardır. Henüz kozmoloji tam gelişmeden burcların sayısını kesin ifade etmek doğru olmaz kanaatindeyiz.
İSTİSNÂ: Konumuz olan pasajlardaki [Hicr/18 ve Sâffat/10] âyetler, illâ istisnâ edatıyla başlamaktadır. Böyle olunca istisnâ edatından sonraki bölüm, daha evvelki yargıdan dışlanmaktadır. Âyetleri birlikte değerlendirirsek âyetlerin anlamı, "semâyı ... şeytândan koruduk ama, vahye kulak veren [mele-i a‘lâ'dan bir parça alan] ve kendisini şihâbın takip ettiği kişilerden korumadık" demek olur.
Maalesef günümüzdeki meal ve tefsirler bu anlamı tesbit etmede başarılı olamamışlardır. Âyetlerdeki الاّ[illâ] edatı yokmuş gibi davranılmış ve "men" ism-i mevsulü, şart edatı gibi değerlendirilerek söz konusu cümleye "Kim kulak hırsızlığı yaparsa alev topu onu yakalayıverir" şeklinde "şart cümlesi" anlamı verilmiştir. Bunun nedeni, bize göre, "istisnâ cümlesi"nin anlamının hafsalaya sığdırılamamış olmasıdır. Çünkü o dönemlerde bir insanın, kendisine parlak, delici bir alev makinesi yaparak onunla gökyüzüne çıkabileceği düşünülememiş, dolayısıyla Kur’ân'daki bu ifadenin buna işaret ettiği anlaşılamamıştır.
Sonuç olarak: Bize göre şeytânın kovulduğu yer "uzay"dır, "semâ"dır. Çünkü şeytânın temsil ettiği "ham fikir", uzay hakkında bir şey üretemez. Ama insan Kur’ân'dan bir şeyler kaparak "ham fikr"i "tefekkür" boyutuna ulaştırırsa, kendisini uzaya götürecek bir alev topu [roket] yapabilir ve semâya gidebilir. Artık ona gökyüzü açıktır.
LÂNET [LA‘NET]: اللعنة [la‘net] sözcüğü, "kovmak, uzaklaştırmak, iyilik ve faydadan mahrum bırakmak" anlamındaki la‘n sözcüğünden türemiş isimdir. Eski Araplar bu sözcüğü, "ailenin veya sülalenin bir ferdinin dışlanması" anlamına kullanırlardı. لعين [la‘în] ve ملعون [mel‘ûn] sözcükleri de buradan gelmiştir. La‘net Allah tarafından olursa, "dünyada iyilikten, âhirette de lütuf ve merhametten mahrum bırakma"; insanlar tarafından olursa, "küfür, dışlama, sövme, hakaret ve beddua" anlamında kullanılır. [Lisânü'l-Arab; c. 8, s. 91-92.]
ALLAH TARAFINDAN İYİLİKTEN UZAKLAŞTIRILDIĞI İÇİN İBLİS'E "LA‘ÎN" ve "MEL‘ÛN" DENİR: Âyetlerden anlaşıldığına göre İblis'in lânetlenmesinin sebebi Âdem'e secde etmemesi değildir. Tam aksine İblis, racîm [kovulmuş] ve mel‘ûn [sürekli iyilikten uzaklaştırıcı] olarak yaratıldığı, programlandığı için Âdem'e secde etmemiştir.
Dikkat edilecek olursa, yaptıkları hatalar için kullarına tevbe imkânı vermiş olan Rabbimiz İblis'e tevbe hakkı vermemiş, yaratılış özelliğini ve amacını değiştirtmemiştir. Zaten İblis de Âdem'e secde etmediği için tevbeye yönelmemiştir.
İblis'e, "Karşılık [Din] Günü"ne kadar süre verilmesi, onun bu fonksiyonlarını, Allah'tan aldığı güç ve izinle hiç değiştirmeden sürdüreceği anlamına gelmektedir. Bu da demektir ki, İblis, Rabbini tanımaktadır ve O'nun kendisine verdiği görevi yerine getirmektedir. Yani İblis, Allah'ın onu o şekilde yaratması sebebiyle kâfirdir. Bundan dolayı da, o şekilde yaratılmayıp kendi iradesiyle kâfir olanlarla karıştırılmamalı, kesin olarak onlardan ayrı tutulmalıdır.
16,17İblis, "Öyleyse, beni azgınlığa itmene karşılık, andolsun ki ben, onlar için Senin dosdoğru yoluna oturacağım, sonra yine andolsun ki onların önlerinden, arkalarından, sağlarından, sollarından onlara sokulacağım ve Sen, çoklarını kendilerine verilen nimetlerin karşılığını ödeyenler bulmayacaksın" dedi. [A‘raf/16-17]
Eğer bu hususa dikkat edilmezse, konunun yanlış anlaşılması ve İblis'in Allah ile rekabet ve inatlaşma durumunda olduğunun zannedilmesi ihtimali ortaya çıkabilir. Hatta İblis'in, İnsanların çoğunu şükreder bulmayacaksın ifadesinden yola çıkarak ve Kur’ân'ın insanların birçoğunun iman etmeyeceğini, şükretmeyeceğini bildiren âyetlerine dayanarak, ayarttıklarının sâlihlerden çok olması sebebiyle İblis'in, bu konuda Allah'a karşı üstün olduğunu bile düşünenler çıkabilir. (Haşa!)
İblis, Rabbimizin programlaması gereği zihinlerde, çevreden aldığı her etkiye karşı tepkiler ve ham dürtüler oluşturacaktır. Ancak, İblis'in insan üzerinde herhangi bir otoritesi veya zora dayalı bir egemenliği söz konusu olmayıp onun saldırılarına boyun eğmek veya direnmek insanın kendi elindedir. Bu durumda insana düşen İblis'e lânet etmek değil, onun dürtülerine karşı sürekli akıllı davranmaktır. Çünkü İblis'e yapılacak beddualar, edilecek lânetler hiçbir netice vermeyecek, Rabbimizin bildirdiğine göre İblis, "Karşılık [Din] Günü"ne kadar çizgisini hiç değiştirmeden işlevini sürdürecektir.
79İblis, “Rabbim! O hâlde tekrar diriltilecekleri güne kadar bana süre ver” dedi.
80,81Allah, “Haydi, sen belirli bir vakte kadar süre verilenlerdensin” dedi.
80,81Allah, “Haydi, sen belirli bir vakte kadar süre verilenlerdensin” dedi.
NAZAR: Lisânü'l-Arab'a göre نظر [nazar] sözcüğü, "karşı karşıya gelmek" demektir. Nazar etmek için, gözle bakıp görmeye gerek yoktur, gözleri görmeyenler de nazar ederler. Buradan hareketle, bir işin yapılması için, bu işi yapacak kimsenin veya makamın karşısına çıkmaya, göz bebeğini ona yöneltmeye de nazar denilir olmuştur. [Lisanü’l Arab, "nzr" mad.]
Bu durumda, "bir kimsenin karşısında beklemek, kapısının önünde durmak", nazar etmek anlamına geldiği gibi, "Allah'ın huzurunda ümitvar olarak, nimetler umarak beklemek" de, Allah'a nazar etmek anlamındadır.
SÜRELİ LÂNET: Arapça'da الى [ilâ] edatı [harf-i cerri], intiha-i gâyeyi [mesafenin sonunu] gösterir. Âyetteki, ilâ yevmi'd-dîn ifadesi de, "din gününe kadar" demektir ve bu ilâhî lânetin, "Kıyâmet Günü"nde son bulacağı anlamına gelir. Yani lânet, dünya hayatında devam edecek ve İblis iğva işini kıyâmete kadar devamlı sürdürecektir. İblis âhirette de hazır bulundurulacak olmasına rağmen orada iğva vermeyecektir. Onun âhiretteki işi, sorgu ânında birlikte olduğu kişi aleyhine tanıklık etmek olacaktır (bkz. Kâf/21, 23 ve 27 âyetleri). Âhirette Allah'ın hitaplarını hiç itiraz etmeden aynen kabul edecek olan İblis, sorgulama sonunda maddeden oluşmuş sahibi ile beraber cehenneme girecektir. İblis'in cehennemdeki durum ve konumu hakkında ise Kur’ân'da herhangi bir bilgi verilmemiştir. Dikkat çekicidir ki, Kur’ân'daki cehennem sahnelerinde hep insan vardır.
RABB: Daha önce birçok kez açıkladığımız gibi, rabb sözcüğü, "terbiye edip eğiten, yarattıklarını belirli bir programa göre uygun olarak bir takım hedeflere götüren, tekâmülü [gelişmeyi] programlayıp yöneten" demektir. İblis'in "Rabbim!" demesi de, bulunduğu konumun bizzat Allah tarafından programlandığını göstermektedir. İblis, "tepki"ye programlanmıştır. Başka bir ifade ile "tepki" İblis'in kaderidir, bu konuda özgürlüğü yoktur. Bu durumu iyi bilen İblis, kendisini böyle programlayan Allah'a saygılı davranarak "Rabbim" diye hitap etmektedir. Yoksa İblis'in kendi iradesiyle Allah'tan herhangi bir talepte bulunması söz konusu değildir.
82, 83. İblis: Senin mutlak kudretine andolsun ki, onlardan ihlâsa erdirilmiş kulların bir yana, hepsini mutlaka azdıracağım, dedi.
84, 85. Doğrusu -ki ben hep doğruyu söylerim- mutlaka sen ve sana uyanların hepsiyle cehennemi dolduracağım! buyurdu.
84, 85. Doğrusu -ki ben hep doğruyu söylerim- mutlaka sen ve sana uyanların hepsiyle cehennemi dolduracağım! buyurdu.
Yüce Allah 84. âyette, daha önce İblis'in, ihlâslı kulların istisnâ edileceğini bildiren ifadesini doğrulamaktadır.
85. âyetteki منك [minke=senden] sözcüğü, "senin cinsinden" anlamına gelir. Buna göre, İblis'in cinsinden olanlar ile, İblis nitelikli insanlar ve onların sana uyanlarından ifadesiyle de, insan soyundan İblis'e uyanlar kasdedilmektedir. Âyetteki hepinizden vurgusu ise, İblis nitelikli insanların ve bunlara uyanların hiç birisinin yakalarının bırakılmayacağını, cehennemin istisnâsız olarak bunların hepsiyle doldurulacağını belirtmektedir. (Hatırlanacak olursa, İblis'in de, sevk ettiği kişi ile birlikte cehenneme sürüleceği, Kaf sûresi'ndeki âyetlerde bildirilmişti.)
Rabbimizin karşılıklı diyalog yöntemi ile bu pasajda verdiği mesaj, başka sûrelerde (Hicr/28-44, A’raf/11-18) de yer almıştır.*
88 Melâike ve bunun tekili olan melek, sesteş sözcüklerdir. Hem “elçi göndermek” anlamına gelen ulûk kökünden, hem de “kuvvet, yönetim gücü” anlamındaki melk kökünden türemiş olabilir. “Elçi göndermek” anlamına gelen ulûk kökünden türemiş melek, melaike sözcükleri, “peygamberleri, vahiy âyetlerini” ifade ederler. Melk kökünden gelen melek, melaike sözcükleri de “doğadaki maddî ve enerjik tüm güçleri” ifade eder. Tesbitlerimize göre Kur’ân'da geçen bu sözcükler, her iki kökten de türemiş ve türediği kökün anlamına göre farklı manalarda kullanılmıştır. Yani melâike sözcüğü, Kur’ân'da bazen birinci anlamda, bazen de ikinci anlamda kullanılmıştır. Sözcüğün Kur’ân'da hangi anlamda kullanıldığı ise, yer aldığı pasajın söz akışından ayırt edilmektedir.
Melek sözcüğü ile ilgili ayrıntılı açıklama Tebyînu'l-Kur’ân'da verilmiştir.
89 Rûhun üfürülmesi/üflenmesi ifadesi, “Allah'ın insanı bilgilendirmesi, ona vahiy göndermesi, az bir bilgi vermesi; bilgi koklatması” anlamına gelmektedir. Burada, Hicr/29 ve Secde/9'da yaratılmış insanın bilgilenme; ilk vahyi alma; ilk elçi gönderme aşaması konu edilmektedir. Ayrıntılı bilgi Tebyînu'l-Kur’ân'da verilmiştir.
90 Âyetin orijinalindeki ifade, “bu, kovulmuş şeytanın sözü değildir” şeklindedir. Şeytan, sözlük anlamı olarak “haktan uzak olan” demektir. Kavram olarak ise, “hakka ve akla aykırı hareket eden her türlü kişi, güç ve kurumun ortak ve karakteristik adı”dır.
Şeytanın kimler veya neler olabileceği, özellikleri ve ayırt edici nitelikleri Kur’ân'da ayrıntılı olarak mevcuttur. Kur’ân'a göre Şeytân; A) Haram yemeyi, haksız kazanç elde etmeyi öneren/emreden, B) Kötülük, hayâsızlık yapmamızı ve Allah'a karşı bilmediğimiz şeyleri söylememizi telkin eden, C) Bizi fakirlikle korkutan, D) Bizi kuruntulara düşüren, E) Allah'ın yarattıklarını değiştirmeyi emreden, F) Kandırmak için bize yaldızlı sözler fısıldayan, G) Vesvese verip kışkırtan, zihin bulandıran, H) Yaptığımız amellerimizle bizi şımartan, I) Bizi azdıran, J) İçki/uyuşturucu ve kumarla insanlar arasına düşmanlık ve kin sokmak isteyen, K) Bizi Allah'ı anmaktan ve O'na kulluk etmekten geri bırakmak isteyen kişi ve güçlerdir.
“Kovulmuş şeytan”, “inatçı şeytan” ifadeleri de Kur’an’da “İblis” için kullanılır. “İblis” ise, “insanın düşünme yetisi”dir. Kur’an’da İblis, göze gözükmeyen, insanın zihninde vesvese veren; ham düşünceler üreten, insanlara etraflarından yanaşan; etkiyle faaliyete geçen, etkisiz alanlarda faaliyet gösteremeyen, canlılardan sadece insanda bulunan, insana boyun eğmeyen, enerjiden yaratılmış bir güç, yeti olarak tanımlanır. Kur’an’da bu yeti kişileştirilerek kullanılır. Ayrıntılı bilgi “Tebyînü’l Kur’an”da görülebilir.
*İşte Kuran, Sad Suresi
Yorumlar - Yorum Yaz